مسجد صخره
مسجد صخره یا صخره مقدس، مسجدی در محوطه حریم شریف بر تپه موریا در شهر بیت المقدس است. این مسجد و گنبد آن که به قبة الصخره مشهور شده، بر روی صخره‌ای بزرگ ساخته شده که در دین یهود، اسلام و مسیحیت محترم است. به باور مسلمانان حضرت محمد(ص) در شب معراج از روی این صخره به آسمان عروج کرده یهودیان نیز بر این باورند که زمین از این صخره گسترش یافته، بدن آدم از خاک آن آفریده شده و ابراهیم مأمور شد در همین مکان فرزندش را قربانی کند. گنبد یا قبه طلایی مشهور که برخی از مردم آن را گنبد مسجد الاقصی می‌پندارند،بر روی صخره مذکور ساخته شده و گنبد مسجد صخره است. مسجد صخره در قرن نخست قمری و در دوره عبدالملک بن مروان ساخته شد و پس از آن در دوره‌های مختلف بازسازی شده است. اهمیت
صخره داخل قبة الصخره که می‌گویند پیامبر(ص) از روی آن به معراج رفت
قبة الصخره به همراه مسجد اموی در دمشق، مسجد عمروعاص در قاهره، و مسجد قیروان در تونس، از مهمترین بناهای ساخته شده
در قرن اول قمری[۱] و در میان یهودیان، مسیحیان و مسلمانان مورد احترام است.[۲]
کوهی که قبة الصخره بر روی آن ساخته شده، تا سال دوم هجری قبله مسلمانان بوده است.[۳]
به باور مسلمانان حضرت محمد(ص) در شب معراج از روی این صخره به آسمان عروج کرده است.[۴]
یهودیان بر این باورند که زمین از این صخره گسترش یافته و بدن آدم از خاک آن آفریده شده
و همان جایی است که حضرت ابراهیم پس از آنکه از سوی خدا مأمور به ذبح شد، فرزندش را به آنجا برد تا قربانی کند.[۵]
موقعیت جغرافیایی و مختصات بنا
تاریخچه
ساخت مسجد صخره در سال ۶۶ق در دوره عبدالملک بن مروان، خلیفه اموی، بر گرد صخره موجود در تپه موریا در بیت المقدس آغاز شد و در سال ۷۲ق به اتمام رسید.[۱۱] در شرایطی که عبدالله بن زبیر در مکه به خلافت رسید و حاجیان را وادار به بیعت با خود می‌کرد، عبدالملک مروان مانع از عزیمت مردم به سفر حج شد و تلاش کرد زیارت و طواف قبة الصخره را جایگزین سفر حج سازد.[۱۲] قبة الصخره در دوره مأمون، خلیفه عباسی در سال ۲۱۶ق بازسازی شد. پس از بازسازی، نام مأمون در سنگ‌نوشته‌های مسجد جایگزین نام عبدالملک مروان شد، اما سال ساخت بنا، یعنی ۷۲ق بدون تغییر ماند.[۱۳] در سال ۴۰۷ق زلزله شدیدی در قدس رخ داد و قبة الصخره ویران شد، در سال ۴۱۳ق و در دوره خلافت الظاهر، خلیفه فاطمی، مسجد صخره بازسازی شد. زلزله دیگری در سال ۴۶۰ق نیز به ویرانی مسجد و بازسازی دوباره آن در سال ۴۶۷ توسط القائم بامرالله، خلیفه عباسی شد.[۱۴] دلیل نامگذاری نامگذاری مسجد صخره از آن رو است که این مسجد بر روی صخره‌ای ساخته شده که در تپه موریا در بیت‌المقدس قرار دارد و به همین دلیل، قبة الصخره نیز نامیده می‌شود.[۱۵] «قبه» در عربی به معنای گنبد است.[۱۶] قبة الصخره گاه با مسجد الاقصی اشتباه گرفته می‌شود؛ قبة الصخره گنبدی طلایی دارد و گنبد مسجد الاقصی، تیره‌رنگ است.[۱۷]پانویس
- سعادتی، «نقش اماکن و آثار مذهبی در تمدن اسلامی»، ص۱۵۰.
- بینش، نگاهی نو به جنگ‌های صلیبی، ۱۳۸۶ش، ص۲۵.
- میرابوالقاسمی، باستان‌شناسی، ۱۳۹۲ش، ص۱۱۴.
- موسی‌غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
- حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۷ و ۱۸.
- موسی‌غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
- موسی‌غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
- حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۷ و ۱۸.
- نجاتی، حضرت خضر(ع) و مکان‌های منسوب به ایشان، ۱۳۹۵ش، ص۲۴۴.
- حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۷ و ۱۸.
- موسی‌غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
- الدمیری، حیاة الحیوان الکبری، ۱۴۲۴ق، ج۱، ۱۰۰؛ حسینی طهرانی، امام‌شناسی، ۱۴۱۸ق، ج۱۸، ص۳۲۳ و ۳۲۵.
- موسی‌غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۶.
- موسی‌غوشه، تاریخ مجموعه مسجد الاقصی، ۱۳۹۰ش، ص۲۶.
- حمیدی، تاریخ اورشلیم، ۱۳۸۱ش، ص۱۷ و ۱۸.
- موسوی‌پناه، حرم در واژه‌ها، ۱۳۹۱ش، ص۴۳.
- «قبة الصخره را با مسجدالاقصی اشتباه نگیرید»، در سایت خبرگزاری صداوسیما.
منابع
- بینش، عبدالحسین، نگاهی نو به جنگ‌های صلیبی، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.
- حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم، امیركبیر، تهران، دوم، ۱۳۸۱ش.
- حسینی طهرانی، سید محمدحسین، امام‌شناسی، ج۱۸، مشهد، انتشارات علامه طباطبایی، ۱۴۱۸ق.
- الدمیری، کمال‌الدین محمد، حیاة الحیوان الکبری، با حاشیه و مقدمه احمد حسن بسج، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۲م/۱۴۲۴ق.
- سعادتی، قادر، «نقش اماکن و آثار مذهبی در تمدن اسلامی»، در مجموعه مقالات کنگره جهانی جریان‌های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام، ج۱، قم، دارالإعلام لمدرسة اهل البیت، ۱۳۹۳ش.
- موسوی‌پناه، ابراهیم، حرم در واژه‌ها، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
- میرابوالقاسمی، محمدتقی، باستان‌شناسی قرآن، رشت، کتاب مبین، ۱۳۹۲ش.
- نجاتی، محمدسعید و محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، حضرت خضر(ع) و مکان‌های منسوب به ایشان (به ضمیمه کتاب‌شناسی)، تهران، مشعر، ۱۳۹۵ش.
